Etci Ermera,
Visita Sr. Ministru Edukasaun ho nia komutiva iha East Timor Coffee Institute
(ETCI), loron Kuarta, 27 Maio 2015 objetivu husi visita hodi inagurasaun ba sala
Gavinete Sertfikasaun Dosente no salah Laboratoriu ETCI.
Iha
visita ne’e Simu ho antisiasmu husi Civitas Akademiku no Estudante ETCI liu
husi dansa tradisaun hodi akumpania Sr. Ministru ho Direktor Geral Ensinu
Suferior, Direktora Insfeksaun no Direktur Ensinu basiku, depois de simu Sr.
Ministru akumpania husi Sr. Direktor Jeral Ensinu Suferior hodi koa pita ba
sala Ganinete Sertifikasaun Dosente no Sala Laboratoriu ETCI. Atraves de koa
pita Sr. Ministru ho nia komutiva halao visita ba Ekuipamentu ne’ebé iha sala
rua refere. Iha parte seluk mós Sr. Ministru fo lobu ba ETCI kona ba
ekuipamentus ne’ebé iha sala laboratoriu katak hodi ajuda ba estudante sira
halao pratika no estudante sira mós konese klean liu ba prosesamentu agrikola
hodi sai profesionalidade ne’ebé diak wainhira remata iha Instituisaun ne’e,
haktuir husi Sua Excia ba Sr. Magnifiku Reitor ETCI liu husi Julio de Jesus
Gomes ne’ebé akumpania Sr. Ministru ho komutiva katak tenki servisu maka’as iha
futuru hodi dezenvolve diak liu tan Instituisaun ne’e hateten Sr. Ministru iha
parte hanesan mós Sr. Ministru fo korajen katak tenki jere didiak ekuipamentus hirak
ne’e hodi bele fo redementu ba Instituisaun ne’e nomos la bele pasivu tenki
aktivu iha parte saida deit atu nune’e Instituisaun ne’e ba oin sei sai diak
liu tan. Depois de visita sala GCD no sala laboratoriu Sr. Ministru ho nia
komutiva visita mós Sala Aprendizajem, sala Senadu estudante ETCI, Sala
Laboratoriu Komputadores no sala internet, visita no halao observasaun ba
Instituisaun ETCI nia kondisaun riil, aproveta tempu ne’e Sr. Ministru hasoru malu
ho Reitor liu Husi Sr. Gomes hodi halao diskusaun klean durante minutu 20 iha
sala Reitor (uma laku) hodi kolia kona ba prosesu ETCI iha Futuru.
Iha
visita Sua-Excia ho nia komutiva ne’e mós Sr. Dekanu Agrikultura Ramalhino Lelo
da Cruz hateten katak ohin, loron special ida ba East Timor Coffee Institute
naran badak ETCI ne’ebé funda husi fudadores sira, maka balu fila hikas ona ba Aman Maromak Nia Kadunan
Santu e balu sei iha ne’e maka ita asiste hela, hanesan loron ohin special ba ita
nia visita husi Ministeriu da Edukasaun liu husi Sr. Fernando Lasama toma
responsavilidade hanesan Ministru ho nia ekuipa direktur/a, sira apresisaun bo’ot
ida maka husi Dekanu Fakuldade Agrikultura hare no observa katak ohin loron
hanesan pasu importante ida atu ETCI hakat tan ba oin liuliu iha departementu
lima maka iha Fakuldade refere Agronomia, Teknolojia Post Koleta, Agrofloresta,
Agronegosiu ho Departementu Hortikultura, sira ne’e iha nivel ida iha inisiu
husi fundador sira nomos dosentes sira hato’o hela kontribuisaun bo’ot atu nune’e lori fakuldade ida ne’e ba
iha nivel lisenciadu e Mestradu. Agora dadaun promove ona Estudante sira balu
hetan duni valor diak sira ba kontinua iha Universidade sira iha rai liur ne’ebé
konesidu (tergensi) iha Nasaun Visinu Indonesiu hanesan IPB Bogor, Brawijaya,
HALULEO no Hasanudin I balu fila hikas ona mai didika a’an iha Instituisaun
ETCI. Iha parte seluk mós Dekanu ne’e hateten katak iha aktividade barak
estudante sira ne’ebé hetan melorementu ida ke diak sira mós iha direitu hetan
Subcidiu, barak liu maka hetan subcidiu husi fakuldade agrikultura, sira
hotu-hotu ita promove atu informa mós katak iha Fakuldade Agrikultura estudante
sira laos lor-loron mai mati buku ou kutu buku deit ka nain ba livru iha
ETCI deit lae, sira halao sira nia programa mak iha teoria nomos pratika iha ETCI
promove duni aktividade rua ne’e maka estuda iha aula realiza mós iha kampu. Husi
realidade hatudu katak ohin loron, hanesan introdusaun hateten tia ona katak
ohin Instituisaun ETCI pasa duni ba oin, lia menon husi dekanu fakuldade ba
dosente no funsionariu iha ETCI ita tenki unidade, tenki hamutuk mesmu ita iha
ideas ne’ebé mak diferente maibe ita la bele fahe malu tenki hamutuk tau hotu
ita nia idea osan mean hirak ne’e maka ita bele dezenvolve ETCI se wainhira ita
idea ket-ketak, ita hanoin bar-barak, ita maka fahe malu arogansia ita mak los-los
deit entaun, ETCI ita sei la lori ba oin, ne’e maka lia menon, husu ba
hotu-hotu kopera diak husi programa no progressu husi ETCI ba futuru. 
Iha
vivan ida ne’e mós Bolog ETCI dada lia ho Xefe Laboratoriu Sr. Aderitu E.
Nunes, hateten katak agredese wain tebes ba loron ida maske loron bai-bain maibe ita konsidera loron importante
i special tanba Ministru Edukasaun ho nia strutura tomak mai iha Municipiu
Ermera, iha tempu ida ne’e mós sira ho planu ne’ebé diak emerjensia maibe hau
hanoin katak preparasaun ida ohin loron Ministru mai to iha Glenu no mai to iha
ETCI hau hanoin ita nia preparasaun la maximu liu maibe ita prepara duni iha
parte balu mós Nunes haktuir tan katak ohin loron Sr. Ministru visita iha fatin
ida ne’e liu-liu spesialidade halao inagurasaun ba Sala GCD no sala laboratoriu
iha oportunidade ida ne’e mós Sr. Ministru ho nia ekipa hakat liu ba laboratorium
hodi hare dereta ba subcidiu ne’ebé ministru relevante fo, husi ita nia kbi’it
husi tulun ne’ebé Ministeriu oferese mai ita liu-liu ba laboratorium nian ne’e
importante teb-tebes ohin konsege Sr. Minstru halo diskusaun ho Xefe
Laboratorium ho Xefe departementu Post koleta katak importante liu maka hare ba
prospiodade ba oin katak saida maka bele halo tenki aproveita ida ne’e no bele fo pratika ba
estudante sira, iha parte seluk mós ita bo’ot sira kria oinsa bele hetan benefisiu
husi ekipamentu no material laboratoriu sira ne’ebé iha ho ida ne’e hau kontenti
tebes hateten katak laos ita nia hanoin mak ida ne’e tanba ema dehan ne’e skala
laboratoriu maibe ho Ministru dereta mai to iha dehan tenki kontinua ba oin ne’e
ita bo’ot sira kontinua nafatin hodi hetan osan husi ekipamentu refere tanba ne’e
material no ekipamentu hirak ne’e laos home industria ona maibe ne’e skala
menegah ekipamentu ne’ebé modernu ona kria oinsa par hetan osan oitoan hodi
investe ba Institutu ida ne’e depois
xefe laboratoriu hateten katak sira halo expo oitoan kona ba produtu husi departementu
relevante, produtu ne’e konsege ohin bele hateten katak panelista husi Ministru
ho nia ekipa bele koko ona sasan sira ne’ebé produs ona iha laboratoriu
prosementu katak realidade koko duni kona ba produtu hirak ne’e skrim konsege
hotu duni no kafé u’ut barak maka ekipa hakarak hola maibe tanba prosesamentu
maka nato’on hela, sorin seluk mós Xefe laboratoriu hateten katak en jeral
signifika katak 90 % dehan produtu ne’e diak Sr. Ministru fo korasen nafatin
labele pasif tenki aktivu hodi produs barak i hetan osan no fan Instituisaun ne’e
ba publiku haktuir Ade.
Iha obsersaun katak depois de visita
Sua Ex-cia ho nia komutiva iha ETCI desloka hikas ba Dili. ETCI Ermera Mario M.S.
